- Thầy không có bài giảng riêng về tâm si nhưng đã trả lời nhiều lần về tâm này. Nhiều người nghĩ tâm si là tâm đần độn, mê muội, thường ghép với ngu thành ngu si, nhưng không hẳn thế. Khôn ngoan, thông minh và kiến thức nhiều, đa mưu túc trí có khi tâm si còn nhiều hơn.
- Vậy tâm si như thế nào? Đó là tâm khi hưng phấn thì đầy lý trí, suy đoán, nghĩ ngợi mông lung, mâu thuẫn, vọng tưởng, nuối tiếc v.v... Khi ức chế thì lười biếng, buồn chán, nản lòng, buông xuôi, dã dượi, ngao ngán, thất vọng, ủ rũ v.v... Khi quyết định điều gì thì phân vân, do dự, lưỡng lự, đa nghi, bất định.
- Chỉ thư giãn buông xả thôi đừng cố hành gì cả thì tâm liền tự thấy tất cả. Thực ra tâm con đã thấy được trạng thái phóng lung tung, trạng thái mệt mỏi do cố gắng, trạng thái mất năng lượng v.v... tức không si chút nào, nhưng cái sai ở chỗ con cố gắng để thoát ra khỏi các trạng thái đó nên đã tạo ra lực mâu thuẫn đối kháng, và hậu quả là chỉ cảm thấy bất an thêm mà thôi.
- Vì tranh đấu mới bất lực. Nên học cách của Lão Tử "Bất tranh nhi thiện thắng" sẽ dễ hơn. Đang như thế nào trọn vẹn rõ biết như vậy thì đâu còn si. Làm như vậy cũng không gây ra lực đối kháng để phải kiệt quệ và thất vọng.
- Suy nghĩ linh tinh làm nặng đầu, đó là sự xuất hiện của tâm Si. Lúc nào rõ biết hiện tại lúc đó không có tâm si.
- Tâm si mệt mỏi thuộc hôn trầm thuỳ miên, thụ động. Chỉ rõ biết, không cần diệt. Tuy nhiên khi rõ biết trọn vẹn thì nó cũng tự diệt.
- Suy nghĩ lung tung, thụ động lười chán, phân vân do dự, đó là 3 trạng thái tâm si. Tuy nhiên đừng cố đặt tên tham, sân hay si gì hết, chỉ trạng thái thế nào rõ biết thế đó thôi mới là chánh niệm tỉnh giác. Còn nói đây là sân, đây là si... là thấy bằng khái niệm tục đế của lý trí mất rồi.
- Khi con làm điều tốt, không làm điều xấu do con biết rõ thì đó không phải là chọn lựa mà là thấy đúng và làm đúng. Chọn lựa là phân vân không biết lấy/bỏ bên nào, như khi con vừa thích ổi vừa thích cam nhưng chỉ đủ tiền mua được một thứ thôi thì chẳng phải chọn ổi thì được thưởng thức ổi, chọn cam thì thưởng thức cam sao? Còn trong chân đế thì ổi hay cam đều đất-nước-gió-lửa, chẳng phải chọn lựa nào cũng giống nhau sao?
- Khi con buông xả thì rơi vào tâm si, xuất phát từ vô thức, nên khi con biết nó nó liền dứt. Như vậy con chỉ cần biết thôi không cần dứt nó.
- Phải. Nghi, hôn trầm thuỵ miên, trạo hối đều là tâm sở thuộc tâm si.
- Si luôn có mặt trong tham và sân, khi con tinh tấn chánh niệm tỉnh giác thì tham sân đoạn giảm, tức si cũng đoạn giảm theo. Con nhầm si với vô minh rồi, vô minh mới không biết tứ thánh đế, nhân quả, duyên khởi... Còn si là trạo hối, nghi hoặc và hôn trầm thuỵ miên, vì vậy khi con tinh tấn chánh niệm tỉnh giác đúng mức thì làm sao gọi là si được? Nếu con không thấy rõ tham sân si thực sự như thế nào thì khó có thể đoạn trừ chúng đúng theo chánh pháp.
- Muốn thoát ly sinh tử thì phải biết sinh tử là gì. Sinh tử biểu hiện trong từng tiến trình tâm sinh vật lý mà rõ nét nhất là 12 duyên sinh. Khi con tinh tấn chánh niệm tỉnh giác, tức đang minh, thì vô minh không có mặt, ngay lúc đó toàn bộ 12 duyên không sinh, đâu cần diệt. Nhưng nếu con lại buông lung thất niệm không tỉnh giác thì 12 nhân duyên lại tái sinh nên gọi là luân hồi. Vậy không phải tu để mong thoát sinh tử luân hồi mà là con có đang tinh tấn chánh niệm tỉnh giác hay không.
- Lựa chọn sao cho đúng? Phân vân là Si phải không ạ? Đúng. Mọi sự dù tốt dù xầu, dù đúng dù sai đều có thể giúp người biết lấy đó làm bài học giác ngộ. Cho nên, không dại gì mà phân vân, nghi ngờ, làm hay không làm, nên hay không nên, sau rồi, lại hối tiếc, trạo hối, rồi đau khổ là đích chắc chắn. Bản chất khi ta phân vân, là ta đã đưa bản ngã của ta vào rồi. Bản chất khi có sự phân vân là ta đã thiếu trí tuệ rồi. Khi thiếu trí tuệ thì pháp có giá trị giúp ta học bài học để tăng trí tuệ, để những lần pháp quay lại, ta có đủ điều kiện để giải quyết cho đúng đắn, đúng pháp. Ngoài ra thì, lựa chọn nào cũng có giá trị cần thiết cho mình. Bởi nếu không cần, thì sao mình phân vân? Nếu quả nhận được là quả khổ sau khi ta đã lựa chọn, thì đó là cơ hội ta có bài học quý giá, đó là điều giá trị mà? Sao phải đau khổ, sợ hãi khi lựa chọn chứ?
- Thí dụ khi con ngồi thiền, tâm phân vân nghi ngại không biết ngồi như vậy đã đúng chưa, hoặc ngồi suy nghĩ lung tung, hoặc chán chường thất vọng... đó chính là tâm si.
- “Thưa Thầy, một người bị tâm si nặng hay tâm vô ký thì cách duy nhất là luôn trọn vẹn biết mình. Đến khi tánh biết nhờ thấy ra thân thọ tâm pháp mà được phát huy, khi tánh biết phát huy sẽ tự động hoá giải những tâm khí vô ký, si mê. - Còn nếu dùng lý trí kiến thức mỗi khi những tập khí này xuất hiện thì cũng chỉ cạn cợt, hời hợt nên sinh ra phân vân nghi hoặc mà tập khí si mê, vô ký vẫn chìm trong tiềm thức. - Đối với người nặng về nghiệp si mê, vô ký chỉ cần buông lung là lập tức bị sai sử đi làm điều xấu, nếu đã lỡ làm và bị đau khổ thì qua đó học ra bài học nhân quả do chính mình, tự chính mình chịu trách nhiệm cho dòng nghiệp của mình đúng không ạ? - Con thấy rằng người càng suy nghĩ nhiều, luôn dùng lý trí kiến thức lại là người có tâm si nặng, điều này do chính con trải nghiệm ở mình. Có những sự việc con càng cố dùng lý trí để giải thích thì càng rắc rối, có những việc khi con làm con nhận ra những suy nghĩ khởi lên mà do con không làm chủ được như có một tập khí suy nghĩ nào đó tự trồi lên. Nên con thấy ra trong lúc làm công việc tay chân nếu như chánh niệm trọn vẹn thì không hề khởi lên suy nghĩ gì mà tâm vẫn chú tâm trong công việc đó.”
- Tâm si thì biểu hiện qua các tâm sở hôn trầm thuỵ miên, trạo cử, nghi hoặc
- Khi chánh niệm tỉnh giác thì tánh biết tự soi sáng nên pháp lưu xuất tự nhiên, thông suốt và vô ngã, nhưng khi có cố gắng của bản ngã xen vào thì lý trí rơi vào kiến thức chủ quan, sinh ra phân vân nghi hoặc mà đơ ra. Lúc đó chính là tâm si, vô ký.
- Phân vân do dự bất an là tâm si, nhưng suy nghĩ phân tích lên kế hoạch để hành động thì không còn tâm si nữa mà có thể là tâm sân hoặc tâm tham, cũng có thể là tâm thiện có trí.
- Hôn trầm lười chán, suy nghĩ lăng xăng bất định, phân vân do dự nghi nan không quyết định được... là những biểu hiện của tâm si.
- Trầm cảm là nghiệp lực do Si chi phối. Bệnh nhân trầm cảm: Cứ khi nào thấy khó chịu, đau nhức, chỉ một việc nhớ đến Phật, niệm ân đức Phật, đã là thành tựu lớn lao. Trước mắt cứ thế. Đến khi nào có thể dễ dàng quay về niệm Phật, lúc đó tâm bình tĩnh định tâm lại rồi, mới tiếp tục giải quyết tiếp căn nguyên của vấn đề nơi bản thân. Tuyệt đối không nghĩ ngợi gì thêm cả! Càng nghĩ càng phiền não, càng mệt mỏi, càng không có lối thoát.
- Trừ bậc Thánh, ai mà chẳng có tham sân si. Có si mà con thấy được si tức là tánh thấy đâu có si. Chính tham sân si đang thử thách xem con có thấy được chúng không đấy.
- Nếu "hết hồn" là sự sợ hãi thì đó là một dạng tâm sân, nếu là sự hoảng hốt mất bình tĩnh thì đó là tâm si, nhưng ngay sau đó rõ biết thân tâm trở lại thì đó là chánh niệm tỉnh giác. Con thấy như vậy tức đang quán vô thường rồi!
- Si là tâm có những trạng thái hôn trầm thuỵ miên, trạo cử và nghi hoặc. Vô tàm, vô quý, buông lung, phóng dật, thất niệm cũng thường đi đôi với si. Rỗng lặng trong sáng thì hoàn toàn vắng bóng tham sân và si làm sao mà nhầm lẫn với tâm si được!
- "Có thì có tự mảy may, Không thì cả thế gian này cũng không". Có không tự tánh vốn đồng. Chấp không chấp có sao thông đạo mầu?
- Nếu "mất" học được nhiều, Ắt "trong hoạ có phúc", Nếu "được" sinh tự kiêu, Ắt "trong phúc có hoạ".
- Sau sân giận bao giờ cũng là một trời ân hận! Đây là chân lý.
Sân giận>> suy nghĩ, nói năng, hành xử không chân chính, tiêu cực>> ân hận muộn màng >> dằn vặt triền miên>> bệnh tật thân tâm.
Thai nhi chỉ muốn được ra đời, nhưng bị ngăn chặn, thai nhi chỉ còn biết bám vào mẹ! Đây là chân lý! - Tam nhân là không tham, không sân, không si. Nếu trong quá khứ và hiện tại có tạo 3 nhân thì sẽ tục sinh 3 nhân, còn nếu thiếu một nhân như nhân không si chẳng hạn thì sẽ tục sinh 2 nhân.
- - Khi nào con có những dấu hiệu như lười chán rã rượi, suy nghĩ miên man hoặc phân vân do dự thì đó mới là tâm si.
- - Buồn có thể chỉ là cảm thọ ưu, có thể là một dạng tâm sân khi bất toại nguyện hay không vừa ý mình.
- Rỗng lặng, tỉnh giác, thận trọng quan sát tâm con thấy khi nào tham, khi nào sân, gần như nhận diện được hết, rồi nó qua đi.
- Vô minh là nói chung gốc rễ của tham sân si, còn si là chỉ những trạng thái cụ thể như trạo cử, hôn trầm và nghi. Vô minh và si đều có chung tính chất là tâm thiếu trong sáng. Khi vắng mặt tâm si, vô minh vẫn còn, như đắc tứ thiền bát định tuy không có tâm si nhưng vô minh vẫn còn, thậm chí các bậc Thánh hữu học vẫn chưa hết vô minh.
- Dính mắc vào hỷ lạc nhiều, nên khổ. Nhận ra điều này là mở được một trói buộc. Người ta thường tự trói buộc vào những mong ước của chính mình, mà chủ yếu là muốn trở thành, muốn đạt được. Nếu không tự biết mình thì khó thấy ra động cơ thúc đẩy những mong ước ràng buộc này nên sẽ mãi đắm chìm trong đau khổ.
- Có những khi ta ngồi, nằm, thờ ơ, không suy nghĩ về quá khứ, không suy nghĩ về tương lai, cảm giác trống rỗng. Trong trạng thái trống rỗng đó nếu thấy tâm trong sáng hồn nhiên thì rất tốt, nhưng nếu cảm thấy bất an mơ hồ thì đó là tâm si hay vô ký.
- “Kính thưa thầy, cuộc sống kì lạ quá thầy ạ! Đôi khi con cảm thấy nó rất thực nhưng đôi khi cũng thấy nó mộng mị quá, đôi khi bỗng dưng con chợt thấy mình tự hỏi: "mình từ đâu đến? mình sẽ đi về đâu? sau này mình ra sao? tại sao hiện tại mình lại đứng ở đây giữa muôn trùng mọi thứ thế này?" Rồi con cũng chẳng buồn tìm câu trả lời, vì mình vẫn phải sống, phải làm tròn nhiệm vụ của mình. Kỉ niệm, kí ức tất cả giống như con muốn nắm lấy nhưng không dám giữ, sao kì lạ vậy thầy? Mong thầy chỉ dạy, con cám ơn thầy!” “Con biết tâm trạng đó của con gọi là tâm gì không? Đích danh là tâm si đó. Tâm si có ba trạng thái: suy nghĩ vẩn vơ, phân vân nghi hoặc và chán chường thụ động. Muốn biết bản chất cuộc sống là gì thì đừng đặt ra nghi vấn gì cả mà chỉ "lặng nhìn không nói năng". Khi con cảm nhận sự sống như nó đang là, nó sẽ trả lời cho con mọi sự thật.”
- 1) Nhàm chán những việc đáng nhàm chán và khi đó tâm thấy nhẹ nhàng, an vui, tự tại là đúng. Nếu nhàm chán kèm theo bực bội thì đó là tâm sân với cảnh không vừa lòng.2) Khi sân thì đừng hướng vào đối tượng gây sân mà nên lắng nghe, cảm nhận trọn vẹn thân tâm ngay lúc đó, khi tâm sân mất đối tượng và quay về cảm nhận lại chính mình thì nó tự hóa giải. 3) Không phải dẹp tạp niệm mà chỉ cần thấy nó như nó đang là với cái nhìn hoàn toàn trung thực thì sẽ thấy bản chất thật của nó là gì, nếu dẹp nó đi làm sao thấy được?
- ĐÁNH MẤT THỰC TẠI đó gọi là Si trong Tham – Sân! 1) Hôn trầm, thụ động, vô ký 2) Trạo cử, vọng động, thất niệm 3) Nghi hoặc, phân vân, do dự. Cả ba biểu hiện này đều đánh mất thực tại. Si hoàn toàn ngược lại với tinh tấn, chánh niệm, tỉnh giác.
- Nhớ lại chuyện buồn nhiều hơn chuyện vui là do tâm hiện tại tương ứng với tham sân si nhiều hơn là vô tham, vô sân, vô si. Khi tâm tương ứng với vô tham, vô sân, vô si thì sẽ nhớ chuyện vui quá khứ và hiện tại hơn là nhớ chuyện buồn. Vậy con hãy thường tinh tấn, chánh niệm, tỉnh giác hoặc thận trọng, chú tâm, quan sát để cho tâm vô tham, vô sân, vô si thì tâm sẽ sáng suốt, định tĩnh, trong lành và chắc chắn sẽ nhớ hiện tại trong niềm hoan hỷ. Người thường nhớ điều buồn chính là vì pháp muốn nhắc nhở họ phải lo tính tấn chánh niệm tỉnh giác đừng để tâm đắm chìm trong tham sân si nữa.
- Thưa Thầy, một con giun đất bị kiến cắn. Trước tiên, con muốn giải cứu cho con giun nhưng nghĩ lại nếu mình cứu con giun thì mấy con kiến sẽ không có được thức ăn. Nhưng vẫn quyết định cứu con giun, tâm con phân vân và con làm như vậy không biết đúng không hả Thầy. Con kính lễ Thầy!
– Trả lời: Phân vân là trạng thái nghi hoặc của tâm si. Lý trí luôn phân vân lưỡng lự khi không biết chọn lựa kiến thức nào mà mình đã thu thập được để áp dụng cho đúng vào việc đánh giá một sự kiện. Đó chính là hành trạng của tâm si. Vậy vấn đề không phải là kết luận sự việc đúng hay sai mà là thấy ra tâm hành động là tâm gì. Nếu hành động với tâm tham biết là tâm tham, với tâm sân biết là tâm sân, với tâm si biết là tâm si, với tâm không tham biết là tâm không tham v.v... từ đó con có thể tùy duyên điều chỉnh thái độ nhận thức và hành vi cho thuận pháp chứ không cần phải kết luận điều gì một cách chủ quan, vì một điều mà lý trí cho là đúng hôm nay vẫn có thể sai ở ngày mai. Thấy ra toàn bộ vấn đề nơi chính con thì mọi việc sẽ ổn, chứ không phải phân vân trên những vấn đề đúng sai cục bộ của lý trí. - 1) Khi tâm đã hoàn toàn sáng suốt, định tĩnh, trong lành không còn cái ngã tham sân si thì không còn tham ái hướng đến chỗ để trờ thành mà đức Phật gọi là sinh y, nên không còn sinh tử. 2) Khi chánh niệm tỉnh giác chưa đúng thì tâm còn bị lý trí vọng thức xen vào nên chưa có đủ trí tuệ minh sát để thấy rõ đúng sai thiện ác do đó vẫn còn bị đúng sai thiện ác chi phối. Khi chánh niệm tỉnh giác đúng thì sẽ thấy rõ bản chất thật của đúng sai thiện ác và không bị ý niệm đúng sai thiện ác chi phối nữa. 3) Người mặc kệ đúng sai thiện ác là do bị tâm si chi phối, phóng dật giãi đãi, thất niệm bất giác, nghĩa là người đó hoàn toàn không có tinh tấn chánh niệm tỉnh giác. Tâm thấy rõ thiện ác thì biết rõ điều gì nên làm điều gì không nên làm mà không bị dính mắc không chấp trước khác hẳn với tâm si không thấy rõ thiện ác và buông lung phóng dật theo chúng.
- Tham, sân, si xuất phát từ vô minh ái dục. Nên si là biểu hiện cụ thể nhất của vô minh. Si gồm những yếu tố sau: vô ký (một loại tâm xả bất thiện), phân vân nghi hoặc, phóng tâm trạo cử, hôn trầm thụy miên, vô tàm, vô quý (không biết thẹn và chẳng biết sợ hậu quả của những điều sai xấu). Si có khi đi riêng thành tâm si, nhưng trong tham sân cũng có si tham dự, nhất là với những tâm hữu trợ (cần có xúi dục).
Nguyện cho con và chúng sinh luôn sống an lạc trong chánh pháp, mát mẻ, tâm không hiềm hận, an vui mãi mãi.
Nguyện cho con và chúng sinh giữ tâm: Chánh niệm, tỉnh giác, thấy rõ biết tâm, điều chỉnh điều phục tâm, chủ động điều tâm luôn định tĩnh, sáng trong, luôn trong thiện pháp, luôn trên đường Bát chánh!